De vlindermind

Waarom het denken rusteloos is en wat je eraan kan doen

Nooit kunnen stoppen met denken? Rusteloze kop vol gedachten? Ga ’s even rustig zitten en luister….

Door Ron Nairn

Eerst moeten we vragen waarom het nodig is om het denken tot rust te brengen, en wat is een rusteloze mind eigenlijk? Het is de mind waar we aan gewend zijn en die we geen seconde kunnen laten stoppen met denken. De mind die zich niet kan beperken tot de ruimte waarin we mediteren.

We gaan zitten en nemen ons voor om alert en wakker te blijven tijdens een geleide meditatie. Maar dan gebeurt er iets interessants. Iets in ons schuift die intentie, in een fractie van een seconde, terzijde. Ons voornemen verdwijnt naar de achtergrond en we denken aan iets anders. Dit is best interessant om nader te onderzoeken.

We denken dat we ‘zelfbeschikkend’ zijn, in staat onze universele bestemming te bereiken, maar we kunnen niet eens vasthouden aan ons voornemen om het denken langer dan een paar seconden op één punt vast te houden. Iets schuift die intentie terzijde en we dwalen af.

Wat het is dat ons voornemen wegschuift? Gewoonte. Wat voor gewoonte? De gewoonte om een vlindermind te hebben. Een veranderlijke, rusteloze mind. Een mind die constant in beweging is, actief wil zijn. Wanneer we proberen te mediteren, ontdekken we hoe snel afgeleid en rusteloos ons denken eigenlijk is. Voor nieuwkomers in meditatieland is dat gewoonlijk nogal schokkend.

Dus onze mind zapt weg. Nadat we zijn begonnen met mediteren kunnen we in een oogwenk in hartje Londen zijn, of in New York! Waarschijnlijk duurt het even voor we het in de gaten krijgen en onze aandacht weer terugbrengen naar de meditatie. Maar al heel snel zijn we weer afgeleid! En weer betrappen we ons erop en brengen onze aandacht terug.

Dus dat is een rusteloze mind. Het is het soort denken dat op eigen houtje afdwaalt. Wanneer we niet oplettend zijn, merken we niet eens dat we afdwalen. Het is dan net alsof we in slaap vallen. We zitten daar en denken: zo, nu ga ik eens fijn mediteren… Ik vraag me af wat ik vanavond ga eten. Weg zijn we! Het begint ons te dagen dat we, als we het denken niet tot rust kunnen brengen, nooit zullen leren mediteren.

Vasthouden

Interessant genoeg zien we zelf niet dat we de neiging van het denken om rusteloos te zijn onafgebroken versterken, en dat doen we op verschillende manieren. Eén daarvan is dat we contant geamuseerd willen worden. Door de televisie bijvoorbeeld, of de radio, een boek of een gesprek. Zonder die uiterlijke vormen kunnen we altijd nog terugvallen op onze verbeeldingskracht. En die is oneindig! Die kan tot het einde der tijden films afspelen! In zekere zin willen we niets anders. Het is dodelijk saai en vermoeiend om alleen maar je ademhaling te zitten observeren. We willen veel liever iets anders doen.

Vaak laten we onze mind niet tot rust komen omdat we bang zijn dat als we die eeuwige filmprojector afzetten, zichtbaar zal worden dat we ons het grootste deel van ons leven verscholen hebben. We beseffen niet dat onze intentie om aanwezig en mindful te zijn wordt weggeschoven door een andere intentie die zich schuil houdt, die zich verbergt onder de oppervlakte. De intentie die in actie komt op het moment dat de mind naar iets spannenders uitkijkt dan mediteren. Dus als we worden blootgesteld aan harde geluiden, zijn we meteen afgeleid, omdat we daar niet van houden. Maar ook vogelgeluiden leiden ons af. Het lukt ons misschien even om bij de wind in de bomen te blijven, maar dan wil onze mind toch echt iets anders. Er dient zich iets aantrekkelijkers aan; onze stiekeme intentie zegt er ‘ja!’ tegen en weg zijn we. Dat is één manier van rusteloos denken .

Er zijn nog grondiger manieren om de rustloosheid te versterken. We beginnen te mediteren en zijn vijf of misschien wel tien minuten vlijtig bezig onze aandacht steeds opnieuw te richten. Maar dan komt er vanuit de diepte een herinnering naar boven van iets dat iemand weken geleden tegen ons zei. Iets wat we niet prettig vonden, waardoor het is blijven hangen.

We bijten ons vast in die herinnering en draaien het hele voorval opnieuw af. Met de hele emotionele rimram erbij. We raken van slag, want het roept nog veel meer emoties op en voor we het weten woedt er een storm in ons. Geen sprake dus van rust in onze meditatie. We zijn erin geslaagd onze mind flink op te naaien. Het liefst zouden we iemand een dreun geven.

Opmerken

We krijgen in de gaten dat er allerlei afleidingsmechanismen werkzaam zijn. Tijdens het mediteren manifesteren ze zich misschien niet zo nadrukkelijk, maar ze spelen een belangrijke rol in ons dagelijkse leven. Dus als we er in meditatie in slagen deze manoeuvres op te merken, kunnen we ze ook in het gewone leven ontmaskeren. We beginnen te snappen dat we onze mind rusteloos maken door onze reactiviteit.

Als we bijvoorbeeld autorijden en een tegenligger ramt ons bijna, schrikken we ons kapot. En meteen daarna worden we kwaad. We winden ons enorm op over het rijgedrag van die ander. Op dat moment remt iemand voor ons plotseling af. Nu zijn we pas echt pissed! Dat stukje weg voor ons, die ruimte, die is van ons! Daar moeten ze weg blijven! Ze kunnen toch niet zomaar op hun rem gaan staan. Tegen de tijd dat we op het werk zijn, zijn we niet meer te genieten.

Wanneer we dit verkeersgedoe van een afstandje bekijken, zien we dat we zelf al die opschudding veroorzaken. Het is niks anders dan reactief gedrag. En het kan anders. Wanneer we ons in het verkeer wagen, weten we wat dat inhoudt. We weten dat het er in het verkeer soms zo aan toe gaat. Ik rij zelf ook wel eens door een rood stoplicht. Dat doen allemaal wel eens. Maar het is de territoriumdrift van ons ego die ons tot reactief gedrag dwingt.

Wanneer we dit inzien, kunnen we het ook loslaten. Als iemand je afsnijdt, minder je gewoon snelheid en laat het gaan. Kalm aan, niks aan de hand. De stress van het rijden in het verkeer valt weg als we meegeven met de gedragingen van andere mensen.

Wat dit voorbeeld ons laat zien is dat we onze mind door onze reactiviteit en onze projectie rusteloos houden; we zijn er dan van overtuigd dat het aan anderen ligt. Het verkeersvoorbeeld is helder, maar hetzelfde speelt zich af op veel andere vlakken van ons leven. We doet het constant, omdat we ons niet bewust zijn van onze verwachtingen, aannames en reactiviteit. We hebben dit gedrag waarschijnlijk al zo vaak vertoond dat we niet eens meer merken dat we het doen.

Misschien zeggen we wel: als ik maar op een leuke en rustige vakantiebestemming was, zou ik veel relaxter zijn. Dan zou ik me veel rustiger voelen.

Niet wegjagen

Dat is jammer genoeg helemaal niet waar, want we nemen onze ingebouwde neiging om rusteloosheid en stress te ervaren met ons mee. Als we eenmaal begrijpen hoe we ons denken kunnen kalmeren, kunnen we ons ontspannen, waar we ook zijn. Misschien niet altijd, maar wel vrijwel overal. Want steeds als we ons opwinden, versterken we de neiging van de mind om rusteloos te zijn. Wat inhoudt dat we na een incident nog een hele tijd onrustig blijven. Bovendien maakt de mind zich op eigen houtje druk, zelfs als we dat helemaal niet willen. Maar we kunnen er de mind niet de schuld van geven, want we zetten het allemaal zelf in beweging.

Om te mediteren is het belangrijk te begrijpen dat we vanuit onszelf de neiging hebben tot een rusteloze mind . Gewoonlijk zijn het geen aangelegenheden van buitenaf die het veroorzaken; maar innerlijke zaken. En wij zijn verantwoordelijk voor deze innerlijke omgeving. Dus we gaan zitten mediteren en merken vervolgens de eerste verontrustende activiteit op. De mind wil ergens heen. Nu komt een belangrijk moment. Normaal gesproken probeer je je mind te disciplineren, zoals een ouder in de supermarkt probeert z’n kind ervan te weerhouden snoep te pakken. De vermoeide, gefrustreerde vader grijpt het kind bij de arm en rukt het bij het snoep vandaan. Natuurlijk gaat dat gepaard met een hoop geschreeuw en gedoe.

Hetzelfde gebeurt met onze mind als we die zo behandelen. Als we de mind wegrukken van zijn favoriete activiteit, genereren we alleen maar meer onrust en voegen we meer stress, spanning en weerzin toe aan onze rusteloosheid. We voelen dan een innerlijke weerstand opkomen. Dus pogingen om de mind met kracht bij de les te houden, zijn vruchteloos. Probeer een geduldige, zachtaardige ouder te zijn: breng je aandacht rustig terug. Dat is de eerste stap – de wetenschap dat het nergens voor nodig is om de ene na de andere gedachte weg te jagen. Als je de neiging voelt om af te dwalen, wend je dan rustig af van de verleiding en keer terug naar het richten van je aandacht.

Ron Nairn is boeddhist en meditatiespecialist. Vertaling: Wilma Wedman.

[ foto:]

Als we de mind wegrukken van zijn favoriete activiteit, genereren we alleen maar meer onrust en voegen we meer stress, spanning en weerzin toe aan onze rusteloosheid.