Compassie voorbij empathie
Buddhist Film Festival Europe viert 10-jarig bestaan. Tegenover me zit de directrice van het Buddhist Film Festival Europe (BFFE), Babeth VanLoo. De gelauwerde filmmaker en ex-programmadirecteur van de Boeddhistische Omroep heeft nog steeds de bevlogenheid voor ‘de zaak’.
Missiewerk met kwaliteit en een scherp oog voor detail. Dat is zeker van toepassing op het werk en leven van Babeth VanLoo. Als programmadirecteur van de 10e (en jubileum-)editie van het meest bewonderde boeddhistisch filmfestival ter wereld, heeft ze het druk. Veel regelwerk komt er kijken bij dit filmfestival in het fraaie EYE museum in Amsterdam-Noord langs het IJ.
Haar woning in de binnenstad staat vol met beeldmateriaal: posters, video’s en dvd-hoezen en natuurlijk veel boeken die raken aan wat haar beweegt: het vajrayana boeddhisme. De denkbeelden daaruit vormen de motor achter haar werk en leven.
Mooi om te zien dat je iemand kan leren kennen uit zijn of haar werk. Want al jong zat Babeth VanLoo in de artistieke hoek en ze laat een flink spoor aan fraaie dingen achter zich. En hoewel ze bescheiden is (‘ach van het een kwam het ander’) kwam ze na jaren studie op de kunstacademie terecht bij performancekunstenaar Joseph Beuys, op de filmacademie in New York. VanLoo: ‘Beuys maakte geen scheiding tussen kunst en zijn leven. Kunst had een eigen noodzakelijkheid. Zo plantte hij 1000 eiken als een kunstwerk, destijds al heel ecologisch. Noem het geïntegreerde kunst. Ik heb me hieraan gespiegeld: mijn leven is ook een levende sculptuur zou je kunnen zeggen, inclusief de mentale sculpturen: eerst gebeurt het in de geest. Dat was ook de basis van mijn betrokkenheid bij de oprichting van de Boeddhistische Omroep destijds, inclusief de rechtszaken die er toen voor nodig waren.’ Het stoppen van de subsidie aan de BOS en het einde van deze omroep (‘verarming, monocultuur!’) in het nieuwe jaar vervult VanLoo met verontwaardiging. Maar dat is een ander verhaal.
Het thema van het BFFE luidt vertaald ‘Compassie voorbij empathie’ maar in het Engels klinkt het beter: ‘Compassion Beyond Empathy’.
Wat vind jij het verschil tussen compassie en medelijden, en medeleven? Babeth VanLoo: ‘Als programmadirecteur van de Boeddhistische Omroep Stichting was dat voor mij ook steeds de vraag. Het gaat om de inspiratie van de wijsheidsgeest; de hulp die je geeft met wijsheid en inzicht. Dan gaat het minder vaak op de verkeerde manier want soms kunnen compassievolle acties weer nieuwe problemen veroorzaken.’
Raakt dit voor jou de essentie van het boeddhisme?
‘Ja, iedere boeddhist is humanist, dat zit in medemenselijkheid besloten. Ligt er natuurlijk wel aan over welk level je het hebt. Op een diep niveau ervaar ik twee werkelijkheden: eentje van het relatieve en manifeste en eentje van het verlichte perspectief, van de wijsheidsgeest die van de ultieme werkelijkheid uitgaat.’
Inspireert je dat?
‘Ja ik zie mezelf steeds terug tussen de intellectuele en conceptuele geest enerzijds en de natuur van de geest. Ik zie en voel het geheel. Ik ben aangehaakt bij de ultieme realiteit die óók in de manifeste wereld aanwezig is. In de kern: ik geef me eraan over, vol vertrouwen. Ik ben gedreven in mijn werk. Voor mij dus geen vakantie of weekend, ik ben er altijd mee bezig.’
Leidt boeddhisme tot politiek en sociaal engagement?
‘Voor mij wel. Politieke en sociale rechtvaardigheid spelen op als er sprake is van een leven in een onrechtvaardig systeem. Het principe van niet-oordelen uit het boeddhisme is een groot goed. Ik denk niet dat rechtvaardigheid alleen iets biologisch is; het komt uit de ultieme realiteit. Het zijn de keuzes op het praktische niveau die me kunnen verrassen, zoals wat te doen met het liefhebben van je vijand. Dat heeft met bewustzijnsverandering te maken. Zo kunnen wij voor een verdergaande ontwikkeling kíezen. Daar zie je dan de onderlinge afhankelijkheid, interdependentie. Dat is het niveau waarop alles met alles te maken heeft. In die realiteit zijn we allen één. Dit besef van heelheid en eenheidsbewustzijn staat tegenover het doorgeschoten individualisme. Het gaat om het diepe weten dat je verbonden bent, in wijsheid. De bron van mijn – en dat van veel anderen – sociale engagement komt vanuit dat niveau van de werkelijkheid.’
Steeds weer bewustzijn als kern…
Babeth VanLoo: ‘Wanneer doe je iets met wijsheid? Een bekende van me dronk al jaren te veel; hij dronk zich kapot. Ik ben op een dag naar hem toe gegaan en heb hem in een tirade verteld ‘dat hij wel iets betekende voor anderen en dus ook voor mij’. Dat had hij al jaren niet meer van iemand gehoord. Kort erna ging hij dood. Hij zou net met een therapie beginnen. De compassie in mij leidde wel tot een trap onder zijn kont en dat hielp, al was het te laat. Compassie is dus niet hetzelfde als ‘aardig’.’
De essentie van spiritualiteit: in actie komen?
‘Ik zag het leed van een ander en de hypocrisie van ‘ach laat maar’. Tolerantie kan wreed zijn als het een escape is om niets te hoeven doen. Daar heb je de wijsheidsgeest voor nodig om te bepalen dat het tijd is om te handelen.’
We moeten toch accepteren wat er is?
‘Dat is inderdaad een grote eigenschap. Maar het betekent niet dat je inactief bent. De wijsheidsgeest grijpt in. Ik was te laat met ingrijpen bij die bekende. De vriendschap dwong tot actie. Ik had het al vaker gedacht maar deed niets.’
Zien wij mensen elkaar wel?
‘Laten we ons hoeden voor spiritueel materialisme: het ultieme gevonden te hebben met het verzamelen van onszelf. Teveel ik. Spiritueel bewustzijn brengt verantwoordelijkheid met zich mee en die moet je nemen en eerst je eigen zelfgenoegzaamheid doorzien. Door te ontwaken zie je meer. Blijf dus jezelf onderzoeken, blijf bewegen, blijf doen.’
Welke film heeft je diep geraakt?
‘Daar lijd ik aan beroepsdeformatie: ik kijk naar alle lagen en van diverse kanten. De film die Martin Scorsese van de Dalai Lama maakte – Kundun – vond ik bijzonder door het onderwerp. Godard heeft me echt als filmer wakker geschud door ons op een nieuwe manier naar de werkelijkheid en de Vietnamoorlog te laten kijken. ‘Raken’ is voor mij als iets mijn kijkpatroon kantelt en ik ineens op een andere manier naar de realiteit ga kijken, zoals ook zijn film One Plus One over het doorprikken van de Rolling Stones-magie en de Black Panther-beweging in de VS, en hoe zij als zwarten geweld wilden inzetten tegen het geweld dat hen werd aangedaan. Het moet me aan het denken zetten.’
Door Ewald Wagenaar
10e Buddhist Film Festival Europe
Van vrijdag 2 oktober tot en met zondag 4 oktober vindt in het filmmuseum in Amsterdam EYE de 10e editie van het Buddhist Film Festival plaats. In drie dagen worden er 22 films vertoond en op de zondag wordt het 10-jarig bestaan gevierd met een panel dat over het thema spreekt: African-American zenmeester Angel Kyodo Williams en tevens voorvechter van burgerrechten voor de zwarte Amerikanen; neurowetenschapper James Doty als keynotespeaker; actrice/ theatermaker Adelheid Roosen, en hoogleraar filosofie Henk Oosterling; allen met indrukwekkende projecten en initiatieven om bij te dragen aan het welzijn van de wereld.
Het affiche van het BFFE toont de handgetekende en bijna gesloten cirkel van – de overigens nogal zieke – Thich Nhat Hanh.
Tijdens het festival zal ook de première plaatsvinden van de nieuwste film van Babeth VanLoo. Het is de documentaire ‘Tzu Chi, Doing Good in the World’. Tzu Chi is een organisatie die in de moeilijkste omstandigheden – zeg maar probleemhaarden – goed werk doet en zo een bijdrage levert aan het ontplooien van medemenselijkheid en positieve kernwaarden die daar anders nooit aan toe zouden zijn gekomen. De documentaire toont met name Tzu Chi’s visie over medische zorg: hun ziekenhuizen vormen een schril contrast met de teloorgang van de zorg in Nederland. Door een ander soort management is er meer tijd voor patiënten en worden levens en ledematen gespaard; life muziek in het ziekenhuis, eigen verbouwde groentes, vegetarisch eten. Kortom: baanbrekend.
Must see: Flames of Bodhichitta, over zelfverbranding door Tibetanen die geen geweld willen gebruiken tegen de Chinese onderdrukking en zo tot zelfverbranding komen. ‘De slechtste film met de meeste impact’, aldus VanLoo.
Verdere aanraders: Ferlinghetti, Rebirth of wonder; Dying to know over dood en leven van Ram Dass, en Planetary over de wereldwijde interdependentie en hoe we met elkaar verbonden zijn. En natuurlijk Beuys Frames!
Van 2 tm 4 oktober, EYE Amsterdam. Alle films €10, reserveren wel verstandig: www.bffe.eu of www.eyefilm.nl.
